21-22 haziran 1993 tarihlerinde kopenhag’da gerçekleştirilen zirvede merkezi ve doğu avrupa ülkeleri’nin birliğe dahil olabilecekleri yönünde çok önemli bir karar alınmıştır. sözkonusu zirvenin sonuç bildirgesi’nde tam üyelik için gerekli siyasal ve ekonomik koşullar tespit edilmiştir. türkiye açısından da geçerli olması dolayısıyla tam üyelik koşullarını özetlemek yararlı olacaktır.
kopenhag’da yapılan avrupa konseyi zirvesinde “üyelik için, aday ülke, demokrasiyi, hukukun üstünlüğünü, insan haklarını ve azınlık haklarına saygı ve korumayı garanti eden kurumların istikrarını sağlamış olmalıdır” görüşü kabul edilmiştir. 1999 yılında imzalanan amsterdam antlaşması’nın 6. maddesinde ise şunlar yazılıdır:
“avrupa birliği özgürlük, demokrasi, insan haklarına ve temel özgürlüklere saygı ve hukukun üstünlüğü ilkeleri üzerine kurulmuştur.”
halen 5. genişleme süreci içerisinde bulunan avrupa birliği, üyelik için üç temel ilke belirlemiştir:
birinci kriter (siyasal kriter) :
aday ülkelerin şu alanlarda avrupa birliği standartlarına yakın olması gereklidir:
· istikrarlı ve kurumsallaşmış bir demokrasinin var olması,
· hukuk devleti ve hukukun üstünlüğü,
· insan haklarına saygı,
· azınlıkların korunması.
genel olarak; ülkenin çok partili bir demokratik sistemle yönetiliyor olması, hukukun üstünlüğüne saygı, idam cezasının olmaması, azınlıklara ilişkin herhangi bir ayrımcılığın bulunmaması, ırk ayrımcılığının olmaması, kadınlara karşı her türlü ayrımcılığın yasaklanmış olması, avrupa konseyi insan hakları sözleşmesi’nin tüm maddelerinin çekincesiz kabul edilmiş olması, avrupa konseyi çocuk hakları sözleşmesi’nin kabul edilmiş olması gibi özellikler tam üye olabilmek için gözönüne alınan başlıca hususlardır. ancak, bu ilkelerin varlığı tek başına yeterli olmamakta, aynı zamanda kesintisiz uygulanıyor olmaları gerekmektedir. aday ülkelerin sadece demokrasi ve hukukun üstünlüğü kavramlarını ifade etmekle yetinmemeleri, bunları günlük yaşama bütün unsurlarıyla geçirmeleri önem taşımaktadır. özetle, üç temel siyasal kriter tam üyelik için önem taşımaktadır:
1.demokrasi ve hukukun üstünlüğü.
demokrasi ve hukukun üstünlüğü için; siyasal çoğulculuk, ifade özgürlüğü ve din seçme özgürlüğünü kapsayacak anayasal garantinin bulunması; çeşitli devlet birimlerinin normal işlevlerini yerine getirebilmelerine olanak sağlayan demokratik kurumlar, bağımsız yargı ve anayasa kurumlarının bulunması; değişik siyasi partilerin dönüşümlü olarak iktidara gelmelerini sağlayan ve genelde muhalefetin rolünü tanıyan özgür ve dürüst seçimlerin gerçekleştirilmesi vs. hususlar dikkate alınmakta ve değerlendirilmektedir.
2.insan hakları.
ab’ye adaylık için avrupa konseyi'nin insan hakları ve temel özgürlüklerin korunması hakkındaki sözleşme’ye taraf olunması ve avrupa konseyi insan hakları mahkemesi'ne bireysel başvuru'nun kabulü önem taşımaktadır.
3.azınlıklara saygı.
bu konuda temel referan