3. lidyalılar: kurucusu gigos'tur. başkent ise sard kentidir. en tanınmış kralı kroissos'tur. en parlak zamanları krezüs'tür. mö.585 yılında medler ve lidyalılar arsında halsy yani kızılırmak savaşları meydana gelmiştir. yıllarca süren bu savaş güneş tutulmasıyla son bulmuştur. persler lidya devletine son vermiştir. ticarette ileriye gittikleri için parayı bulmuşlardır. bu paraya ''elektron'' demişlerdir. ilk para ardys adına basılmıştır. paralı askerler kullanmışlardır. kral yolunu bulmuşlardır. karun hazineleri lidyalalıra aittir. hipokompod lidyalılara aittir. ölüleri tümülüslere gömmüşlerdir. fenike alfabesini kullanmışlardır.
4. urartular: başkent tuşpa (van) medler son vermiştir. eyaletler şeklinde yönetilmişlerdir. eyaletlerin başında emom denilen valiler bulunmaktadır. çok tanrılı din anlayışları vardır. en büyük tanrıları savaş tanrısı olan ''haldi''dir. su kannalları açmışlardır.
5. iyonlar: demokratik hukuk devleti olan ilk şehir devleti iyonlara aittir. siyasal birlik yoktur. inanç birliği vardır. ticaret koloniciliği yapmışlardır. mö. 50 tarihlerinde anadolu'da persler karşı isyan başlamıştır. bu isyana ''iyon ihtilali'' denmiştir. ilk çağın rönesans zamanı burada yaşanmıştır.
thales- güneş tutulmasını hesaplamıştır.
pisagor- matematik
diyojen- felsefe
hipokrat- tıp
anaksimones- fizik
dini mimari gelişmiştir. hera ve artemis tapınakları önemli mimari eserlerdir. fenike alfabesini kullanmışlardır.
anadolu'da kurulan medeniyetler şunlsrdır:
1. hititler: anadoluda hititlerden önce hattiler yaşamıştır. prohitit yani ön hitit olarak adlandırılan topluluklar şunlardır: hurri, pala, leleg, luvi, pelosg, karia vs. hititlerden önce siyasi birliği sağlayan kral kuşşaralı anitta'dır. hatti kültürüne ait önemli eserler alacahöyük'te bulunmuştur. 1935'te atatürk'ün himayesinde başlayan kazılar sonucu bugün anadolu medeniyetleri müzesinde sergilenen güneş kursları, altın kupalar, heykelcikler gibi birçok eser ortaya çıkarılmıştır. hitit medeniyeti birinci hattuşili tarafından kurulmuştur. başkenti hattuşaş'tır. tarihte bilinen ilk yazılı antlaşma olan kadeş antlaşmasını mısır medeniyeti ile yapmışlardır. bu antlaşma üçüncü hattuşili ile ikinci ramses arasında imzalanmıştır. antlaşmada mısır kraliçesinin mührü de bulunur. kil tablet üzerine yazılmıştır. 16 yıl süren kadeş savaşı asurların anadoluda çıkardığı tehlikeden dolayı son bulmuştur. anlaşma sonrasında suriye'nin kuzeyi hititlere verilmiştir. kadeş antlaşması hiyeroglif yazı ile akadça yazılmıştır. hitit devletinin ülke sınırlarını genişleterek imparatorluk özelliği kazandırması birinci şuppililima zamanındadır. anadolu'da bilinen ilk yazıyı kullanan hititler'dir. çivi ve hiyeroglif yazıyı kullanmışlardır. neşavimuli denilen bir dil kullanmışlardır. şekel ve mina adı verilen ağırlık kullanmışlardır. tarih yazıcılığına önem veren hititler ''anal'' adı verilen yıllıklar yazmışlardır. tanrıya hesap vermişlerdir. sümerlere ait gılgameş destanı'nı hititçeye çevirmişlerdir. ''kumarbi'' adlı bir destanları vardır. krala veliaht seçme hakkı verilmiştir. hitit kralı telepinuş tarafından yapılan düzenlemeyle taht kavgaları engellenmek istenmiştir. krala tabarna denmiştir. pankuş adlı bir meclisleri vardır. gerektiğinde pankuş kral ve kraliçeyi yargılayabilirdi. kralın eşine tavannana denirdi. tabarna kraldı. tımar sistemini anadoluda uygulayan ilk topluluktur. orduda paralı asker bulunmaktaydı. hititlerde çok tanrılı bir din vardı. bu sebeple hitit ülkesine bin tanrı ili (kapadokya) denirdi. yazılıkaya2da tapınakları bulunmkataydı. en büyük tanrıları adaleti temsil eden arinna idi. arinna güneş tanrısıydı. güneş kursu hititlerin sembolüdür. adalet güneş ile sembolize edilmiştir. yazılıkaya ve ivriz kabartmaları hititlerden kalan önemli eserlerdir.
2. frigyalılar: kurucusu gordios, başken ise gordion'dur. kimmerler bu devleti yıkmıştır. kral midas bu yenilgiden dolayı intihar etmiştir. tapate adı verilen kilimleri vardır. çok tanrılı dini inanışları vardır. en büyük tanrıları bereket tanrısı ''kibele'' dir. kayadan mezarları vardır. en büyük mezarları pesinus'tur. oyma ve kabartma sanatı gelişmiştir. ''fibula'' denilen çengelli iğneyi kullanmışlardır. magaron tipi hol şeklinde evleri vardır. tabanları renkli taşlardan oluşmaktadır. fabl denilen ilk hayvan figürlerini hikayelerini oluşturmuşlardır. anadoluda ilk kuyumcular olarak bilinmektedir. panflüt denilen müzik aletleri vardır. gordion düğümü vardır.