0

kayyum nasıri ile gaspıralı'nın tutumları şu şekilde olmuştur ; eğitimin türkçe olması yani rus baskılarını kabul etmemeleri ve okuma yazmayı öğretmede uyguladığı metotlarla yazılar yazmıştır. usulü cedid geniş bir eğitim hareketidir. temsilcisi ve uygulayıcısı çoktur, okuma yazma metodunun yaygınlaştırılması dolayısıyla, bu eğitimde reform hareketinin öncülerinden biri gaspıralıdır. gaspıralı modernleşmeyi eğitimde reform hareketlerini gazete aracılığı ile basın yayın yolu ile halka duyurur. halkı desteklediği halkı ayaklandırdı için ismi diğerlerine göre daha çok bilinir. fakat bu yolda birçok kişi seferber olmuş ve halkı uyandırmak, bilinçlendirmek için yazılar yazıp yayınlar yapmışlardır. ceditçilik adı verilen bir hareket vardır, yenilikçi olan tüm hareketleri kapsar ve rusya müslümanlarının aydınlanmasını esas alır. mercani, abdül kayyum nasıri, hüseyin feyizhani gibi birçok arkadaşıyla bu yola başlamıştır. halkta bunların tesiri ile canlanan bir uyanış farkına varma ortaya çıkmıştır. müslümanlar kültürünü unutulmaması konusunda ayakta tutulmaya çalışılmıştır. gaspıralı'nın ilk defa uygulamaya başladığı, ses çıkaran harf sesli metot yöntemi ile hece metoduna karşı mücadele açılmasıyla ortaya çıkmıştır. bu metot türk dünyasında yepyeni bir şeydir. kayyum nasıri, mekteplerde geometri, coğrafya, tarih gibi ilimler okutmaya başlamıştı. alfabe okuma yazmada sesli metot değil de harf okutma heceleme metodu kullanılıyordu. heceleme okuma yazmayı geciktiren bir yöntem olduğu için sesli metodu yaygınlaştırılmaya çalışıldı. eski metot taraftarları ve yeni metot taraftarları tartışmaları arttı. bunlar kadimciler ve ceditçler olarak karşılaştılar.. ceditçilik hareketi usul-i cedid hareketi olarak bilinir, usül sesli metot yönteminin diğer bir adı olduğu için cedid hareketini de ismini vermiştir. tüm okullarda okunan fen derslerinin türk okullarında da okunmaya başlamasıyla eğitim-öğretim faaliyetleri avrupai anlamda uygulanmıştı. ceditçilik bu açıdan çok işe yaramıştı. kısacası usul-i cedid hareketi eğitim-öğretim faaliyetlerinde bir reform hareketi olarak bilinir. 19 yüzyılın ikinci yarısının başlarında başlamıştır. kayyum, gaspıralı ve feyiz hani diye bir adamla beraber başlatıldı. okuma yazmada sesli okuma metodu kullanılı. ismail gaspıralı bu fikrin lideridir. kayyumda ona yardım edenlerdendir. tercüman gazetesi de bu metodu halk arasında yaymada en güçlü araç olmuştur. halk kendi dilinde ve avrupa fenlerini okutmaya girişimde bulundular. ilk usulü cedid öğretmeni kayyum nasıridir.. gaspıralı okuma yazma metodu ile ilgili bir eser hazırlamıştır bu işin propagandasını halka duyurma tarafını yapmıştır. tercüman gazetesi kazan tatarlarında ve o devirdeki aydınlar'ın din adamların arasında yayılmaya başlamıştır. gaspıralı bu yenileşmenin öncülerindendir.