mevlana hazretleri; 30 eylül 1207 tarihinde afganistan'ın horasan eyaletinin belh şehrinde dünyaya gelmiştir. babası; bilginlerin sultanı olarak bilinen "bahaeddin veled"dir. annesi ise; "mümine hatun"dur. bahaeddin veled, bazı siyasi olaylar ve yaklaşan moğol istilası sebebiyle 1212-1213 yılları arasında belh şehrinden ailesiyle ve yakın dostlarıyla birlikte ayrılmış, ilk durak nişabur'da mutasavvıf feridüddin attar ile karşılaşmıştır. sonrasında bağdat'a, oradan kufe yoluyla kabe'ye gitmiş ve hac farızasını yerine getirdikten sonra, dönüşte şam'a uğramıştır. sonrasında malatya, erzincan, sivas, kayseri, niğde yolu ile larende (karaman)'a gelmişlerdir. 1222 yılında karaman'a geldikten sonra 7 (yedi) sene burada kalmışlardır.
mevlana 1225 senesinde şerafeddin lala'nın kızı "gevher hatun" ile evlenmiştir. bu evlilikten sultan veled ve alaeddin çelebi isimli iki oğlu dünyaya gelmiştir. yıllar sonra gevher hatun vefat edince, bir çocuklu dul olan "kerra hatun" ile evlenmiş ve bu evlilikten de muzaffereddin ve emir alim isimli 2 oğlu ve melike hatun isimli bir kızı dünyaya gelmiştir.
alaeddin keykubad (selçuklu devleti'nin hükümdarı) mevlana'yı konya'ya davet etmiş ve yerleşmesini istemiştir. 3 mayıs 1228 tarihinde ailesi ve dostları ile konya'ya gelerek yerleşmiştir. iplikçi medresesi'nde vaazlar vermiştir. 15 kasım 1244 tarihinde şems-i tebrizi ile karşılaşmıştır.
şems-i tebrizi'nin vefatından sonra inzivaya çekilmiştir.
hayatını; "hamdım, piştim, yandım" sözleriyle özetlemektedir. "mesnevi" eserini yazmıştır. 17 aralık 1273 günü vefat etmiştir. büyük bir alim, din adamı, felsefeci, mutasavvıf ve allah aşığıdır.