diyarbakırın en bilindik tarihi surlarıdır
diyarbakır'da bulunan hasanpaşa hanı osmanlılar tarafından alınarak o dönemin valisi sokullu mehmet paşa'nın oğlu vezir zade hasan paşa tarafından yaptırıldığı bilinmektedir merkez ilçe olan suda yer almaktadır tarihi bir havası vardır.yapımında horasan harcı kullanılmıştır han'ın ortasında geniş bir avlu ve alt katında ahır olan bodrum katı bulunmaktaydı 3 katlıydı.diyarbakır surları şehrin simgesi haline gelip unesco tarafından dünya mirası listesinde bulunmaktadır. asur kalesi diyarbakır eğil ilçesinde bulunan asurlar tarafından yapılmıştır. diyarbakır'ın diğer bir simgesi haline gelen dicle köprüsü yani on gözlü köprü silvan köprüsü mervani köprüsü olarak da anılmaktadır.diyarbakır batman yolu üzerinde bulunan malabadi köprüsü tarihi eser niteliğindedir. mervaniler tarafından başlamış artıklar tarafından tamamlanmıştır. uzunluğu 150 metredir taş köprüler arasındaki en geniş köprü olma özelliğindedir. dicle nehri de oldukça güzel bir nehirdir. hz süleyman cami sizde mimarisi ile tarihi ile yoğun ziyaretçi kabul etmektedir.sülüklü han 1680 yılında hanilioğlu mahmut çelebi kız kardeşi hatice hatun tarafından inşa edilmiştir. gazi köşkü. nebi cami ise camide bulunan kitabelerin funda peygamber efendimizin bahsettiği için peygamber camii olarak da bilinmektedir.ayla camisi ulu cami arkasında bulunup geçmişte ticaret ve alışveriş merkezinden biri olarak karşımıza çıkmaktadır. hevsel bahçeleri tarihi ve inanılmaz bir manzara ile karşımıza çıkar. 1527 yılında hüsrev paşa tarafından inşa edilen deliller handa diyarbakır'da bulunmaktadır.diyarbakır ulu cami islam ordularının fethinden sonra şehirdeki en büyük kilise olan mart amanın 639 yılında camiye çevrilmesi ile olmuştur melikşah tamir ettirmiştir deprem ve yangında büyük zarar görmüştür 1240 da onarılmıştır anadolu'nun en eski camilerindendir. daha birçok şey sayılabilmek de gidilip gezilip görülmesi gereken bir şehirdir. her bir sokağa ayrı ayrı tarih kokar.
diyarbakır kenti kelimenin tam anlamıyla bir tarih beşiğidir.dünyanın 2. en uzun surları diyarbakır'dadır.kentin eski adı amed'dir.kent urfa kapı,dağ kapı,saray kapı,mardin kapı gibi çeşitli bölümlere ayrılır.bu kapılar surlarla çevrelenir.kervan saray adlı yapı taş mimarinin eşsiz bir òrneğidir.günümüzde restoran ve konaklama yeri olarak kullanılır.10 gözlü köprü yine eşsiz bir doğa görüntüsü verir.7 kardeş burcu dileklerin gerçek olduğuna inanılan yerlerden biridir.yine suzan suzi türküsünün kaynağı olarak kabul edilen tarihi bir mekan daha vardır.hz.süleyman türbesi yılın her döneminde dolup taşar.meryem ana kilise'si ortodoks inancının temsil edildiği ve halen aktif bir kilisedir.yazar mıgırdiç margosyan'ın gavur mahallesi kitabını okurken bu sokaklarda bol bol gezinirsiniz.cahit sıtkı tarancı'nın doğup büyüdüğü taş ev halen müze olarak ziyaret edilebilir.4 ayaklı minare ve ulu cami yine eşsiz mimari örneklerindendir.
diyarbakır ilinin en bilindik tarihi özelliği surların olduğudur.