olay çevresinde oluşan edebi metinlerin amacı ince dokundurmalarla çağrışımlarda bulunmak, ince espriler ile güldürürken düşündürmektir. kelimelerde mecazi anlamlar yüklüdür. kimileri; roman gibi, hikaye gibi, destan gibi, şiirr gibi anlatıma dayalıdır. kimileri; tiyatro, skeç, piyes, opera, sinema gibi görseldir.
insan anlatırken betimleyici anlatım söz konusudur.
olay çevresinde oluşan edebi metinler ikiye ayrılır:
1.anlatmaya bağlı edebi metinler: destan, masal, halk hikayesi, mesnevi, manzum hikaye, roman, hikaye.
2.göstermeye bağlı edebi metinler: ikiye ayrılır:
a). geleneksel türk tiyatrosu: orta oyunu, karagöz, meddah, köy seyirlik oyunu.
b). modern türk tiyatrosu: komedi, trajedi, drama, melodram
amaç bilgi vermek değildir. çağrışım yapmak, estetik zevk uyandırmaktır. sözcüklere yan ve mecaz anlamlar yüklenir. söz sanatlarından yararlanılır. kurmaca metinlerdir. somut gerçekliği olsa da bu gerçeklik yazarın veya anlatıcının zihninde yeniden yorumlanarak verilir.
kişi, zaman ve mekan ögelerinin bir araya gelmesiyle olay örgüsü kullanılır. dil genellikle "sanatsal işlevde" kullanılır.
zihniyet: belli bir görüş, inanç ve alışkanlıkların etkisiyle meydana gelen düşünce tarzıdır. sanatçı yaşadığı dönemin sosyal, siyasi, ekonomik, idari vs. yönlerinden beslenir ve eserlerinde bu dönemin izi ve etkisi kendini belli eder. bu duruma o metnin yazıldığı dönemin zihniyeti denir.
yapı: yapı, belli bir plan çerçevesinde şekillenir. yapıyı meydana getiren unsurlar; olay- olay örgüsü, kişi, zaman ve mekandır.
olay: en önemli undurdur. herhangi bir ilişki nedeniyle birbiriyle ilgilenmek zorunda olan insanların karşılıklı etkileşimidir. genellikle bir ana olay ve onunla ilgili küçük alt yan olaylardan oluşur. olay örgüsü; eserdeki kahramanlara ilgili ilişkilerin, çatışmaların, durumların, belli bir çizgi boyunca ilerlemesidir.
yazar, gerçek yaşamdaki olayları değiştirmeden olduğu gibi verirse o zaman olay zinciri oluşur. olay zincirinde amaç estetik zevk vermek değil, okuyucuyu bilgilendirmektir. anı, biyografi, geziyazısı gibi bazı öğretici metinlerde karşımıza çıkar.
kişi (şahıs) kadrosu: olayları yaşayan kahramanlardır. seçilen konuya bağlı olarak hayvanlar, eşyalar, insanın bir organı, bir şehir veya soyut bir varlık da kişi olabilir. kişiler gösterdikleri özelliklere göre ikiye ayrılır. birincisi tip, ikincisi karakterdir.
mekan-yer: olayn geçtiği çevredir. gerçek bir yer olabileceği gibi hayali yerler de olabilir. öykü ve romanlarda genellikle mekan gerçek mekandır. mesnevi, destan, halk hikayesi gibi türlerde mekan hayali bir mekan da olabilmektedir.
zaman: olayın başlayıp bittiği evredir. insan yaşamında bir an sayılabilecek bir zaman dilimini içeren öyküler olabildiği gibi bir insan ömründen daha fazlasını içeren romanlarda vardır.
geniş zaman=> tanzimat dönemi, lale devri, cumhuriyet dönemi vs.
dar zaman=> sonbahar, sabah saatleri, yaz akşamları vs.