mehmet ziya gökalp 23 mart 1876 tarihinde diyarbakır'ın çermik beldesinde doğdu. babası, aslen suriye türkmeni olan vilayet evrak memuru mehmet tevfik efendi, annesi pirinçcizade ailesinden zeliha hanım, dayısı dönemin diyarbakır belediye başkanı olan, 1895'teki ermenilere yönelik saldırıların örgütleyicilerinden pirinçcizade arif efendi'dir. 16. yüzyıla kadar arap-fars egemenliğinde olan diyarbakır sonradan türk, kürt ve ermeni toplulukların milli çekişmelerine sahne olmuştur.
öğrencilik yılları
ziya gökalp eğitim hayatına doğduğu yer olan diyarbakır'da başladı. 1886 yılında mektebi rüştiye-i askeriyye’ye girdi. özgürlük düşüncesini ilk defa bu okuldaki hocası kolağası ismail hakkı bey aşıladı. askeri rüştiyenin son sınıfındayken babasını kaybetti. 1890’da amcası müderris hacı hasip bey’den geleneksel islam ilimleri ile ilgili ders almaya başladı. öğrenimine istanbul’da devam etmek istediyse de bu imkanı bulamayınca 1891’de diyarbakır’da idadi mülkiye’nin ikinci sınıfına kayıt oldu.
burada son sınıftayken ''padişahım çok yaşa'' yerine ''milletim çok yaşa'' diye bağırması, hakkında soruşturma açılmasına neden oldu. bu dönemde okul süresinin beş yıldan yedi yıla çıkması üzerine 1894 yılında okuldan ayrıldı.
liseden ayrıldıktan sonra amcasından arapça ve farsça dersleri aldı. ayrıca tasavvufla da ilgilendi. daha sonra fransızca öğrenmeye başladı. diyarbakır’daki kolera salgını nedeniyle bu şehirde görevlendirilen doktor abdullah cevdet bey ile tanışarak fikirlerinden etkilendi. ekonomik sıkıntılar yüzünden öğrenimine devam etmek için istanbul’a gidememesi, ailesinin evlenmesi için baskı yapması gibi nedenler 18 yaşındaki ziya gökalp'ı intihara sürükledi.
intihar girişiminin sebebi olarak idadideki hocası dr. yorgi efendi’den aldığı felsefe eğitimi ve ailesinin verdiği dini eğitim arasında yaşadığı çatışma da gösterilmektedir. kafasına sıktığı kurşun, güç koşullar altında yapılan morfinsiz bir ameliyatla çıkarıldı. ameliyatı gerçekleştiren dr. abdullah cevdet bey ve diyarbakır’da bulunan genç bir rus operatördü. intihar girişiminin ardından kendisini tekrar okumaya verdi. özgürlüğe düşman olanlara karşı pek çok şiir yazdı.
1896 yılında, erzincan askeri lisesi’nde öğrenci olan kardeşi nihat sayesinde harp okulu öğrencileri ile birlikte istanbul'a giden gökalp, ücretsiz olduğu için baytar mektebi'ne kaydını yaptırdı. buradaki öğrenimi sırasında ülkedeki özgürlük hareketine katılmış insanlarla tanışmak için gayret gösterdi; ibrahim temo ve ishak süküti ile görüştü. jön türkler’den etkilenerek ittihat ve terakki cemiyeti’ne katıldı. bu dönemde ''yasak yayınları okumak ve muhalif derneklere üye olmak'' nedeniyle 1898 yılında tutuklandı. bir yıl cezaevinde kaldı.
ziya gökalp tür yazar ve toplumbilimci , şair ve siyasetçidir . meclis'i mebusan da türkiye büyük millet meclisinde milletvekilliği yapmış önemli biridir. türk milletiyetciliğin önemli bir şaheseri ve yazarıdır . kendisi 23 mart 1876 çermik doğumludur . istanbul üniversitesinde eğitim görmüştür .