islamiyet öncesi birçok dini inanışı görmekteyiz. ama genel olarak tek tanrılı bir inanışı görmekteyiz. tek tanrılı yani gök tanrı inanışı olarak görüyoruz. müslümanlara benzeyen bir inanış görmekteyiz. gök tanrı inanışından başka putperestlik, taoizm, ateşperest gibi inanışları görüyoruz.
islamiyet öncesinde din anlayışına baktığımızda en çok göktanrı inancı, şamanizm, toteizm, maniheizm, budizm gibi dinleri görmekteyiz. göktanrı inancı ile müslümanlık benzer bazı özellikler taşımaktadır.
uygurlar: maniheizm dinini benimsemiştir. tapınaklar yapmışlardır. yerleşik hayata geçilmiştir.
avarlar: hristiyanlığı kabul eden ilk türk devletidir.
macarlar: hristiyanlıpı kabul etmişlerdir.
itil bulgarları: islamiyeti kabul eden ilk türk devletidir.
tuna bulgarları: hristiyanlığın katolik mezhebini benimseyen ilk türk devletidir.
karluklar: islamiyeti benimseyen ilk türk boyudur.
hazarlar: museviliği benimseyen tek türk devletidir.
dini inanışla ilgili terimler:
uçmağ: cennet
tamuğ: cehennem
yuğ: cenaze töreni.
yuğ aşı: cenaze yemeği.
balbal: ölen kişinin öldürdüğü düşman kadar mezarına dikilrn taş.
eşük: kefen
sagu: ağıt
kurgan: mezar
islamiyetten önce islam'a yakın olan şamanizm dinine inanırdık. göğe bakardık.
islamiyet öncesinde arap toplumdan örnek verecek olursan putperestlik yaygındı sosyal hayatta içki kumar bu tür şeyler almış başını gidiyordu yeni bir din gelene kadar bu dine yani islamiyet'e alışmaları, inanmaları kolay olmadı ve hatta alışmaya anlar oldu zaten buna başta inanmadılar peygamberi taşladılar dışladılar islamiyet geldikten sonra kızlara daha çok önem verildi çünkü o dönemde kızları diri diri gömüyorlardı böyle bir durum söz konusuydu haklı ve haksız maddi duruma göre belirleniyordu ölüyü zengin kesimden bir hırsızlık yaparsa cezalandırılmaz fakat fakir kesimden biri bunu yaparsa kesinlikle cezalandırılıyor du halbuki ikisini de aynı cezayı alması gerekiyordu. haksızlık ve kölelik aşırı fazla putlara tapmak zaten yaygın olan toplum islamiyeti kabul etmeyenler ve kabul edenler olarak mücadele ettiler.
islamiyet 7. yy.da yayılmaya başladığı ve türklerin yaşadıkları orta asya sınırlarına ulaştığı halde, türklerin bu yeni dine geçişleri ancak 10. yy da tamamlanabilmiştir.
kısa bir değerlendirme ile, türklerin milli dinlerinin şamanizm olduğu, bir ara kabul edilen budizm in toplum hayatında olumsuz sonuçlar doğurduğu ve yaygınlaşmadığı arkasındanda islamiyetin kabul edildiği bilinmektedir.
oysa gerçek, türklerin yaşadıkları bölgelerde etkili olan dinlerden birçoğunun türkler arasındada yayılmış olduğudur.