mezopotamya'da ilk çağlarda sümer akad elam babil ve asur devletleri kurulmuştur.
sümerler
asya kökenli bir kavim olan sümerler mezopotamya da ilk medeniyeti kuran uygarlıktır. bu nedenle sümerce de türköe ile benzer özellikler taşıyan birçok kelimeye rastlanmıştır.
sümerler site denilen birbirinden bağımsız şehir devletleri tarzında yaşamışlardır. bu şehir devletleri ensi ya da patesi adı verilen rahip krallar tarafından yünetilmiştir. rahip krallar sadece kendi bölgesindeki sitelere hakimiyet sağlarsa lugal sümer şehir devletlerinin tamamına hakimiyet sağlayabilirse lugal kalma ünvanını almıştır.
devlet yünetiminde krala yardımcı olan danışma meclisleri bulunmuştur.
sümerlerde krallar ve rahipler en üst tabakayı oluştururken halk hürler ve köleler ol ak üzere sınıflara ayrılırlar.
sümerlerde ordu yayalardan ve savaş arabalı askerlerden oluşmaktaydı. savaşlara rahip krallar başkomutan sıfatıyla kendi ordusunu komuta etmiştir. savaş dönende de köleler dışındaki her erkek asker sayılmıştır.
politeist bir anlayışa sahip olan sümer uygarlığında her sitenin kendine ait bir tanrısı bulunurdu. sümerler. tanrılarına daha yakın olmak maksadıyla zigurrat adıyla çok katlı ve çok amaçlı tapınaklar yapmışlardır. sümerler ziguratlarının en alt katını tahıl ambarı , orta katlarını ibadethane ve son katı ise rasathane (gözlemevi) olarak kullanmışlardır. ziguratların son katında gözlem yapn rahipler astronominin gelişmesine katkıda bulunarak ay yılı esasına dayanan ilk takvimi bulmuşlardır.
sümerlerde tarımsal faaliyetlerin ürünü olan tahıllar tapınaklarda depolanmaktaydı. gelen ürünlerin hesap kaydı yapılarak kime ait olduklarını belirtmesi dünya tarihinde bilinen ilk çivi yazısını ortaya çıkarmıştır. 3500 yılında çivi yazısını icayçt eden sümerler yazılarını kil tablet üzerine yazmışlardır. yazının icadı bilginin birikerek ilerlemesini ve gelecek kuşaklra aktarılmasını sağlamıştır. yazının icat edilmesi aynı zamanda tarih çağlarının da başlamsını sağlamıştır.
sümerler site şehir devletinden lagaş kralı urgakina dünya tarihinde bilinen ilk yazılı kanunları hazırlamıştır. yazılı kanunların hazırlanması ile aynı suçları işleyenlere farklı cezaların verilmesi engellenmiş toplumda adaletin sğlanması kolaylaşmıştır.
emel geçim kaynakları tarım olan sümerlerde sulama kanallarının yapılması tarımın gelişmesini sağlamıştır.
bilimsel alanda da ilerlemiş olan sümerler dört işlemi kullanmışlar bir dairenin iç açılarının toplamının 360 derce olduğunu uzunluk ve ağırlık ölçülerini bulmuşlardır.
akadlar
arap yarımadasından gelen sami kökenli akadlar orta mezopotamya ya yerleşip agada şehrini başkent yapmışlardır.
akadlar tarihte bilinen ilk düzenli ve sürekli orduyu oluştutmuşlardır. oluşturmuş oldukları bu güçlü askeri yapı sayesinde geniş bir coğrafya ya yayılarak ilk imparatorluğu kurmuşlardır.
sümer kültürünün etkisinde kalan akadlar kurdukları imparatorluk sayesinde sümer kültürünü ön asya ya taşımışlardır.
elamlar
sus merkezli kurulmuş olan elamlar başlangıçta site
mezopotamya fırat ve dicle arasında kalan verimli toprakların olduğu yüzyıllar boyu
birçok medeniyete beşiklik etmiş bir alandır. "medeniyetlerin beşiği" diye de geçer. bu bölgede sümerler, babiller, asurlar, akadlar gibi medeniyetler yaşamıştır. ayrıca roma, osmanlı gibi devletlerde buralara hakim olmuştur.