mercan kazan türklerinden eğitimci ve din adamıdır. semerkant'ta kütüphanelerde bulunmuştur. mercani medresesinde öğretmenlik yapmıştır. rus devleti'nin yardımı ile açılan bir öğretmen okulunda dil ve tarih dersleri vermiştir. istanbul'da da bulunmuştur. beyazıt kütüphanesine bazı eserlerin hediye etmiştir. kazanda saygıdeğer bir kişidir. eserlerinde çağatay türkçesi ile yerli kazan lehçesinde kullanılan birçok kelimeyi kullanmıştır. türk kültürüne bağlı kalmaktan asla ödün vermemiştir. ural türklerinin tarihinde birçok incelemesi vardır ve milli şuurun gelişmesinde büyük bir rolü vardır. mercaninin rusya'daki müslüman türk dünyasında ve gaspıralı ile cedid hareketin de önemli bir görev üstlenmiştir. dinde eğitimde ve sosyal hayatta aydınlanmayı mercani başlatmıştır. ceditçilik ile beraber dinde de bazı reformların edebiyatta da etki göstermesi ile başlayan bir harekettir. kursavinin açtığı reform yolunu mercani sürdürmüştür. tatarların milli bilincinin geliştirilmesinde pek çok yardımı olan bir tatar insanıdır. ceditçilik hareketini dini ve edebiyat yönleriyle öne çıkarmıştır. ıslahat yanlısı fikirleri eserlerinde belirterek insanlara yol göstermiştir. rusya'da tatar da kırım'da yaşayan türk aydınlarının dilini öğrenmesine ve kültürünü unutmamasına çok büyük katkıları olmuştur. rusların baskısından, rusların eziyetinden, rusların türkleri asimile etmek için yürüttüğü baskılara karşı direnmişlerdir. ve halka önder olmuşlardır. gaspıralı ile beraber eserlerinde kazan türklerinin kıpçak ve hazar türklerinden ibaret olduğunu söyler. kazan türklerinin tatar adıyla anılmasını doğru bulmaz. türkistan türklerine özbek denilmesini de abes saymaktadır. bulgarlar hazarlar ve kıpçaklar türktür bu gerçektir, fakat kazanların söz konusu bu türk boylarının devamı olduğu da o kadar açıktır demektedir. mercani din adamıdır fakat çağdaş fikirleri olan, laikliği savunan, ülkesini baskı altında bırakmayı istemeyen bir lider vasfına sahiptir. esaret altında yaşamayı utanç verici bulan bir liderdir. ülkesi için yaptıkları da halkı bilinçlendirip esareti reddetmesini istemesi de bunu gösterir. rusların asimile etme politikasına bilimle kültürle basın yoluyla yazılar yazarak tepkiler vermiş ve halkın milli şuurunu açmaya çalışmıştır. haşkı bilinçlendirmiştir.