talhatan baba cami’nin, 11-12. yüzyıllar arasında inşa edildiği bilinmektedir. yapı merv şehrinin 30 kilometre güneyinde eski adıyla talhatan, yeni adıyla yolöten denilen yerleşimin 8 kilometre güney doğusunda yer alıyor bu cami.
talhatan baba cami, camilerde mekan birliğini sağlamak amacıyla denenen kubbeli örneklerin temsilcisidir bu cami. mimar sinan’ın merkezi mekan anlayışıyla inşa ettiği camilerin kaynağını oluşturması bakımından dikkate değerdir. caminin mimari ve süslemelerinden dolayı 11. yüzyıl sonu 12. yüzyıl başına ait olduğu tahmin edilmekteymiş.
talhatan baba cami, tuğla malzemeden yapılmış, 18 x 10 metre ölçülerine, dikdörtgen planlı bir yapıya sahip. harim, karşılıklı olarak yerleştirilmiş birer ayakla, üç bölüme ayrılmış. kare formlu tuğla ayaklar, birbirlerine sivri kemerle bağlanmış. trompların arasında, kare nişler yer alır. mihrap nişi, duvar kalınlığı içinde yer almaktadır. 15 x 10 metre ölçülerinde yapılmış olan bu caminin önünde geniş bir avlu bulunmaktadır. avluda, iki sanduka bulunuyormuş. rivayete göre, asıl adı ebu bekir fazlullah muhammad bin ibrahim bin ahmed bin abdullah olan talhatan baba ve onun medrese arkadaşına ait mezarlar olduğu düşünülüyormuş bu sandukalarda yatanların.
dış cephe tuğla malzeme kullanılarak geometrik ve bitkisel bezemeyle işlenmiş olup ince bir işçilik gösterilmiş bu camiyi yaparken. güneybatı cephede ise sivri kemerli dört adet niş bulunuyor. bu cephedeki izlerden, süslemelerin bazılarının firuze renkli sırla kaplandığı görülmüş.. sivri kemer içerisine alınan nişler tuğlanın yatay ve dikey şekilde istiflenmesiyle oluşturulmuş olup, zikzak motifiyle hareketlendirmiştir. niş birbirine bakan s şeklinde düzenlenmiş ince bir bordürle sınırlandırılıyor. sivri kemerin iki yanında baklava motifleri görülüyor. kemer araları dikdörtgen iki bordürün sınırladığı nişle ayrılır. sivri kemerli nişin içi zikzak motifiyle doldurulmuştur.
kuzeydoğu cephe de üç sivri kemer açıklığında tuğladan ve terrakotadan yapılmış süslemeler bulunuyor... kemer yüzeyleri baklava, üçgen ve kare panolar içinde motiflerle süslenmiş.