1.tbmm zamanında hatay 20 ekim 1921'de ankara anlaşması ile hatay ve iskenderun'da özerk ve resmi dili türkçe olan bir yönetimi kurulması koşulu ile fransa hükümetinin bırakmıştık. bu misaki milli'den verilen tavizlerden birisiydi ve mustafa kemal atatürk bu konuda kişisel mücadelesini yoğun şekilde sürdürdü. 2. dünya savaşı öncesinde fransa, suriye ile yapılan anlaşmanın 3. maddesi hükümlerine dayanarak manda rejimine son verdiğini, ve fransa'nın suriye üzerindeki tüm haklarını suriye hükümetine devleti'ni açıkladı. 1936 yılında gerçekleşen ve bizim toprak bütünlüğümüz aleyhine oluşan bu durumla ilgili olarak türkiye cumhuriyeti hükümeti fransa hükümetine nota verdi. çünkü uriye verilen bu hakkın aynı şekilde hatay ve iskenderun'da içermesi gerekiyordu. ve bu durumu türkiye ile fransa kendi arasında çözemeyince, konu milletler cemiyeti'ne ulaştırıldı ve her iki devlet arasında yapılan ikili görüşmelerle birlikte bir dostluk anlaşması imzalandı. bu anlaşmanın hemen arkasında hatay'da 1938 yılının ağustos ayında seçimler yapıldı.seçim sonrasında hatay meclisi ilk toplantısını 2 eylül 1938'de yaptı. bu toplantı ile birlikte hatay devleti adı kabul kabul edildi ve bağımsız bir devlet oldu. bu bağımsız devlet 2 eylül 1938'de 1 yıl bağımsız devlet olarak kaldıktan sonra 29 haziran 1939'da toplanan son hatay meclisi oy birliği ile türkiye'ye katılma kararı aldı ve hemen akabinde 30 haziran 1939'da hatay türkiye'ye katıldı. gazi mustafa kemal atatürk, hatay sorunuyla ilgili olarak yeri geldi yazılı medya aracılığıyla yeri geldi,ikili ilişkiler kurarak hatayın topraklarımıza katılması için büyük çaba sarf etti. ömrü hatay'ın türkiye'ye katıldığını görmeye yetmesede, bu ülke bu çabalarından dolayı kendisine her zaman minnet duyacaktır.
hatay sorunumuz aslinda sinir sorunlaeimizdan biriydi. ataturk hatayi ne ladsr cok kendi topraklarimizds gormek istediyse de ömrü vefa etmedi ne yazik ki.. 1939 yilinda parlamentonun oylamasiyla turkiye'ye katilma kesinlik kazanmis, hatay bu sayede turkiye topraklarina katilmistir.
1936 yılında almanya, fransa'ya ait olan ren bölgesini işgal etti. fransa, suriye üstündeki mandasını kaldırarak, buradaki askerleri ülkesine çağırdı. ve hatayı suriye'ye bıraktı. durumu kabullenemeyen türkiye, milletler cemiyeti'ne başvurmuştur. cemiyet bölgeyi araştırması için, sandleri görevlendirdi, isviçre'de bir adamdır bu. sandler oralarda araştırma yaptı ve yayınladığı raporda hatay'ın türkiye'ye katılması talep etti. fransa bunu reddetmiştir. 1937'de hatay'a türk vali atandı, hatay bu sayede özerkliğe kavuştu. 1938'de fransa ile yapılan antlaşma ile hatay bağımsız cumhuriyeti kuruldu. bu devletin ilk ve son cumhurbaşkanı tayfur sökmen' dir. ilk başbakanı ise abdurrahman melek olmuştur. hatay meclisinin kararıyla, 1939'da ana vatana katılmıştır, ismet inönü döneminde topraklarımıza katıldı. mustafa kemal adana da yaptığı konuşmada, hatay için "40 yıllık türk yurdu ecnebi eline bırakılamaz demiştir" hatay meselesi için mustafa kemal afet inan ile mektuplaşmış, kurum gazetesinde isimsiz yazılar yazmıştır. ismet inönü'nün en çok heykelinin olduğu yer hatay' dır. 1923 ve 1938 yılları arasında hatay'a atatürk hiç gidememiştir.
hatay hal oylamasıyla anavatana karışmıştır. lozanda çözümü sonraya bırakılan konulardan bir tanesidir.